به ضررهاى جدایى ملت‏ها از آیین خدایى توجه کنید:

خطاى بزرگ اجتماع امروزى این است که از پیروى قانون تعالى‏بخش روانى‏ سرپیچى کرده، و مستبدّانه روان را به قواى عقلانى منحصر نموده است، و در تربیت قواى فکرى مى‏کوشد؛ زیرا فکر به کمک علم تسلط بر همه چیز را تأمین مى‏کند؛ ولى فعالیت‏هاى دیگر روانى را از یاد برده است، فعالیت‏هایى که به زبان عام، جز تصاویر ناقصى از آنان نمى‏توان کشید و جز با عمل و هنر و نمایش قابل بیان نیست، مثل: حس اخلاقى، ایثار، شجاعت، حس جمال و حس مذهبى، در مدارس به شاگردان نظم شخصى و انضباط و ادب و دلیرى نمى‏آموزند. از یاد برده‏اند که تمام تمدن‏هاى قدیم، هنگام حاکمیّت خود، حس مذهبى داشته‏اند.

مردمِ امروزى هنوز توجه نکرده‏اند که سرپیچى از قانون تعالى روانى، تا چه اندازه خطرناک است، و گمان مى‏برند که پرورش فکرى، معادل با تربیت روانى است؛ در حالى که در کنار عقل، فعالیت‏هاى معنوى قرار دارند که براى زندگى صحیح، لازمند.

استیلاى تدریجى، زشتى و پلیدى، بى‏ادبى و الکلیسم، راحت و امنیت‏طلبى، حسد و بدگویى، کینه متقابل و معایبى که به نظر «دانته» پست‏تر از همه مى‏آید (به نظر خدا و انبیا تمام این عیوب پست مى‏آید) یعنى تزویر، دروغگویى و خیانت از آثار این مشى غلط است.

وقتى که قانون تعالى روانى پایمال شود، زندگى خود به خود با سوق به سوى سقوط و انحطاط واکنش نشان مى‏دهد. بدیهى است که تقاضاهاى زندگى از آدمى خیلى بیشتر از امکاناتى است که در اختیار دارد. روان، یک مجموعه غیر قابل تقسیم است و نمى‏توان به دلخواه خود، از این مجموعه جزیى را انتخاب کرد «1».

این همان راهى است که اسلام به انسان نشان مى‏دهد؛ یعنى توجه به‏ مجموعه غیر قابل تقسیم، یعنى جوابگویى به تمام تقاضاهاى وجودى در سایه قانون الهى؛ زیرا همانطورى که بشر نمى‏تواند بدون عوامل حیات زنده بماند، نمى‏تواند بدون مذهب نیز حیات اجتماعى داشته باشد